Gedigte

Ons hou van gedigte. Wel, ék hou van gedigte, en het dit nog altyd graag met die seuns gedeel, so interessant as moontlik, so hulle gee nie om as die taalles van ‘n dag om ‘n gedig handel nie. Van baie jongs af is D. J. Opperman se Kleuterverseboek ‘n gereelde genoot. Later Junior Verseboek asook vele ander, bekend en onbekend. Die eerste amptelike Engels wat hul doelbewus geleer het, was Mother Goose. In Duits is baie van die bekendste kinderverhale geheel-en-al in rym geskryf, soos Max und Moritz. Gedigte kan vir verskeie doeleindes gebruik word:

• Voorlees
  Soms lees ons net ‘n gedig vir die lekker daarvan, soos Ek dink ek kan. Wie geniet dan nie die moedige klein treintjie se stryd teen die berg nie?
• Woordeskat
  ‘n Verbeeldingryke gedig kan ‘n prettige manier wees om woordeskat aan te leer, soos Old Mother Hubbard. Na elke vers moet mens eers stop en verduidelik wat doen ‘n “fishmonger”, “hosier”, “cobbler”. (Sommer ook Geskiedenisles van die dae toe jy nie alles in een “Mall” gaan kry het nie, dalk selfs in een supermark!) In Afrikaans gebruik vele ouer gedigte woorde wat nie meer algemeen gebruik word nie, omdat dit nou na geskiedkundige voorwerpe of gebruike verwys, soos die Padda wat wou gaan opsit,maar nie ‘n opsitkers kon kry nie.
• Lyste dinge
  Afrikaans het ‘n rykdom aan telrympies, vingerrympies, rympies om die maande van die jaar of dae van die week te onthou, selfs die alfabet! Toe die seuns jonger was, het ons, wanneer daar ‘n verskeidenheid was, saam ‘n hele spul net deurgelees sodat elkeen self kon kies van watter een hul die meeste hou, en dan verder op daardie twee gekonsentreer.
• Verbeelding
  Daar is niks wat nie in ‘n gedig kan gebeur nie: Jakkals kan met die hoenders praat, ‘Kind van tien’ kan in een nag beide meermin en pionier wees, daar’s seerowers, feë, drake en pratende diere. Deur ander mense se skeppende kuns te bestudeer, stimuleer dit jou kind se verbeelding.
• Emosie
  Deur gedigte kan kinders aan verskeie emosies blootgestel word, dit leer herken en dalk in veilige familieverband bespreek hoe om dit te hanteer, sou dit dalk eendag hulle pad langs kom. Daar is baie gedigte wat mens laat lag, maar in sommige (veral waar mens lag vir die eienaardigehede van ‘n sekere dier) is daar soms ‘n reël wat jou vir ‘n oomblik laat wonder hoe voel die een waarvóór almal lag. Dis ‘n kompakte blootstelling aan seermaakgevoelens sonder dat dit te diep gaan.
• Memoriseer
  Dit is belangrik om ‘n kind se geheue te strek en te oefen, net soos met spiere. Maar dis soveel makliker om ‘n gedig te memoriseer wanneer mens eers die ritmevan die gedig ontdek het, veral met ouer Afrikaanse gedigte en Engelse “nursery rhymes”: “Ek sóék na ‘n mán wat sy mán kan stáán, ‘n mán met ‘n árm wat ‘n slág kan sláán”. Dieselfde geld vir rymwoorde; as jy dan vashaak met die volgende reël, maar onthou “neer” rym met “Heer”, is dit makliker om die volgende reël te onthou, van “Voor my bedjie kniel ek neer/Hoor my bede, liewe Heer“. Gedigte kom ook in allerhande verskillende lengtes, so kies die gedig wat elke kind net-net gaan uitdaag, maar moontlik is sonder dat hul moedeloos word.
• Gedigleer
  Natuurlik is daar ‘n magdom letterkundige begrippe wat op gedigte van toepassing is. Daar is rymdwang en beeldspraak, verskillende genres en te veel dinge om op te noem. Deur elke nou en dan ‘n gedig te lees wat iets nuuts bevat, leer hul ‘n wye veld van letterkundige begrippe ken. Dis baie minder oorweldigend as om een dag te ontdek die volgende hele hoofstuk handel oor die een vreemde begrip na die ander!
• Uitdruk van ‘n opinie
  Omdat gedigte ‘n kunsvorm is, is dit die ideale manier om kinders oefening te gee daarin om hul eie opinie te vorm, en te kan oordra aan ander, met redes. Nadat jul ‘n gedig gelees het, vra die kind wat hy/sy daarvan dink. Natuurlik gaan party se antwoord niks langer wees nie as: “Dis mooi.” Moedig hulle dan aan met vrae soos: was daar iets in die gedig waarvan jy hou? en nie hou nie? hoekom/hoekom nie, kan jy dit verduidelik? Vertel daarna ook waarvan jy hou en waarvan nie. Dis ‘n proses, met sommige kinders ‘n lang proses, maar tog betekenisvol. Eendag sal dit daartoe bydrae dat hulle kan sê: “Ek hou nie hiervan nie, want…” Om mens se keuses te kan motiveer, speel ‘n belangrike rol in die lewe. Waarom het jý daardie huis gekies, daardie kar gekoop, daardie werk aanvaar, daardie aanbod van die hand gewys, besluit om te tuisskool?

Ek het ‘n soort algemene gedigwerksblad saamgestel wat ons nogal gereeld gebruik. Vanaf graad 1 en nog steeds in graad 6. Aan die begin het ons dit net mondelings beantwoord, later skriftelik. Aanvanklik  hoef hul ook nie al die vrae te beantwoord nie, ek merk sommer dié wat hulle al kan doen met ‘n potlood. Soos ons dan nuwe terme byleer, kan hulle ook daardie vrae antwoord.

Een van die redes waarom ons een standaardvraelys gebruik vir alle gedigte, is dit omdat dit hulle leer om ook mettertyd op hul eie ‘n gedig te kan bestudeer. Daar hoef nie vrae te wees wat spesifiek op daardie gedig van toepassing is nie, gaan net deur dieselfde lys gedagtes as gewoonlik!

Hier is ons gedigwerksblad: Gedigvrae_Afr

Noudat deelkrag verby is vir vanaand kan ek my tikwerk oorlees en die baie tikfoute korrigeer (o, waarom het ek nie tik as skoolvak gekies nie?)

Popsielief
Popsielief, toe kom dan nou
met jou ogies hemelsblou:
jy moet alles nou laat staan,
ons twee moet nou bed toe gaan.

En so aan en so meer – tot volgende keer!