Italiaans

In ‘n vorige hoofstuk van my lewe (voor huwelik, kinders, tuisskool, huishou…) was ek op ‘n stadium aan’t soek vir iets om weer ‘n doel en uitdaging in alledaagse lewe te sit. My lewe oor die algemeen was teleurstellend en oninteressant, ek wou iets hê om oor opgewonde te raak. Toe besluit ek om Italiaans te leer. Ek wou nog altyd verstaan wat in operas aangaan! Die Italiaanse ambassade was net ‘n paar blokke van my destyds werkplek geleë en het Italiaane klasse aangebied.

Vir ‘n hele aantal maande (meer as ‘n jaar, dink ek) het ek twee maal per week by “Professore” gaan Italiaans leer. Later het ek van werk verander, ver van die ambassade, kon nie meer betyds by die klasse wees nie, het toe maar oorgeskakel na Saterdagoggende. Ek het niemand geken wat Italiaans praat nie, dus geen oefening ingekry nie anders as met myself praat, of in die klas. Tot ek op ‘n dag verlief raak op ‘n Duitser en besluit om Italiaans te los en eerder Duits te leer! Die Italiaanse grammatika- en woordeboek het in die boekrak staanplak gekry… en daar bly staan.

Later, as tuisskoolma, het die idee van klassieke tale my sterk aangetrek. Al die programme wat verkondig dat mens klassieke Grieks en Latyn moet leer, dan kan jy jou eie taal baie beter praat, het egter aanvaar dat “jou eie taal” Engels is. Nêrens kon ek inligting vind oor ‘n soortgelyke program in Afrikaans nie. Dit het ook nou nie juis gehelp dat ons toe nie in Suid-Afrika gewoon het nie! Dan voel dit ook vir my vreemd om twee “dooie tale” te leer as daar ‘n wêreld vol tale is wat mens dalk eendag met ‘n lewende medemens kan praat.

Die seuns het ek vroeg-vroeg geleer om tot by tien te tel in Italiaans. Later, soos ons ander skoolwerk doen, kon ek herhaaldelik daarna verwys, byvoorbeeld met die name van reëlmatige veelhoeke, soos dekagoon, oktagoon, ens. Ook in Engels met triangle, tricycle (tre = drie). Selfs desimaal (dieci = tien). Uno beteken een, en dis een van ons gereelde kaartspele! So tussendeur het ek seker maar tonne kere genoem dat soveel woorde van Latyn afkomstig is en dat Italiaans die naaste lewende taal aan Latyn is.

Eendag, omtrent middel verlede jaar, toe Ouboet iets anders in ‘n boekrak soek, kom hy op die Italiaanse handboek af… Hy bestorm my, boek in die hand, so opgewonde soos nog iets. Dis asof hy Penny is wat Medusa se Duiwelsoog-diamant (Die Redders / The Rescuers) ontdek het! Hy begin sommer onmiddelik om die boek deur te blaai en woorde uit te spreek. Eers was ek bietjie verbaas, ek weet mos ek het nog die boek..? Gelukkig, voordat ek iets kon sê wat sy entoesiasme demp, skiet onskool (unschool) 101 my te binne: die beste tyd om enigiets te leer is wanneer mens belangstel.

Na ‘n kort gesprek (Ja, ek wil SO graag Italiaans leer) het ons ooreengestem om een maal per week Italiaans-klas te hê. My Italiaans is so verroes dat ek nie eens meer een enkele sin kan uitkry nie, maar gelukkig het ek nog die boeke, en soos wat ek dit lees, kraak die nodige breinselle uit hulle roes uit. My handboek is gerig op haastige grootmense, so eintlik gebruik ons dit nie vir ons klas nie, maar dit gee my darem idees en, bo alles, help om die geroeste breinselle te olie.

Die moeilikste was om te besluit wat leer ons en in watter volgorde. Dit moet tog interessant wees (my handboek begin met etiket by paspoortbeheer en reisdokumente, nie eintlik wat seuns eerste wil leer nie). Verder moet elke nuwe stukkie kennis bydrae by die vorige, sodat hulle darem iets kan sê. Daar moet ook balans wees tussen woordeskat en grammatika. Dalk maak ek dit onnodig ingewikkeld? Hmm… Nee, wat.

Hier is wat ons tot nou toe geleer het:

• Tel: hulle kon eintlik al tel, maar dit was ‘n prettige manier om te begin met telliedjies vanaf YouTube
• Persoonlike voornaamwoorde: Ek is Guido. Jy is Luigi. Hy is Pinocchio. Sy is Gina…
• Vervoer-woordeskat: fiets, kar, vragmotor, vliegtuig, trein, vuurpyl, motorfiets, huurmotor, helikopter, bagasie, kaartjie, gondel, straat, bus, boot…
• Meervoude van vervoer: een bus, twee busse. Hierby ook ‘n verduideliking van die manlike en vroulike woordvorme van alle selfstandige naamwoorde (maklik vir hulle om te verstaan, Duits het dit ook) en hoe mens dit sommerso aan die woord kan sien, ook self kan uitwerk wat die meervoud moet wees, want Italiaans bly byna altyd by die reëls.
• Die alfabet: verskye YouTube alfabetliedjies in Italiaans
• Besitlike voornaamwoorde: Ek het ‘n vuurpyl. Jy het tien treine. Sy het ‘n helikopter. Julle het bagasie. Hulle het drie vuurpyle…
• Kleure: Weereens het YouTube heelwat vrolike, interessante videomateriaal verskaf
• Gebruik van byvoeglike naamwoorde (eintlik net die kleure, maar hoe om dit in ‘n sin te pas): Jy het ‘n blou fiets. Ek is ‘n groen motor. Dit is vyf blou helikopters.
• Vrae met bogenoemde: Het jy ‘n rooi kar? Nee, ek het ‘n blou kar. Is dit ‘n pers trein? Nee, dit is ‘n pers vragmotor.
• Kos-woordeskat: brood, water, kaas, tamatie, spaghetti, olywe, knoffel, olyfolie, tamatie, wyn, koffie, sout, groente, vrugte, vleis, rys. Ons fokus op algemene woorde, met net spesifieke groente of vleis wat meer Italiaans is, soos tamatie, sampioene, salami. Dit was ‘n openbaring aan hulle hoeveel koswoorde in Afrikaans kom net so uit Italiaans!
• Soos ons die nuwe woorde leer, gebruik ons weer die vrae, telwoorde, besitting, kleur, ens. van vorige lesse

Volgende kom “Ek wil … ” sinne saam met asseblief en dankie. Die wortel voor die donkie se neus hier is dat, wanneer hulle hierdie deel onder die knie het, ons na ‘n Italiaanse restaurant sal gaan as beloning, waar hulle dan moet probeer om die spyskaart te verstaan sonder om na die Engels te kyk!

Dis seker nie nodig dat hulle ‘n volksvreemde taal aanleer as hulle alreeds een tuis praat nie. Maar… Dit kos geen ekstra geld nie, net bietjie dinkwerk en moeite, met as beloning, ekstra taalvaardigheid. Hulle herken gereeld woorde in Afrikaans, Engels en Duits wat ooreenstem met die Italiaans (Latyn) en dit spoor hulle net aan.

Hoe lank hierdie gier gaan hou, weet ek nie. So lank as wat hule nog belangstel, gaan ons aan!

Ander tale

My persoonlike opinie is dat blootstelling aan ander tale baie belangrik is vir kinders. Nou, mens sou seker kon sê dat hierdie opinie sterk gekleur is deur die feit dat ons ‘n tweetalige huishouding is, en ook dat die kinders reeds van voorgeboorte af omring is deur drie tale. Nogtans dink ek nie dat drie genoeg is nie.

Moenie my verkeerd verstaan nie, ek dink nie elke mens behoort te, of kan, twintig tale vlot praat nie! Net dat dit goed is vir kinders om daaraan blootgestel te word.

Volgens linguistiese navorsing, word babas normaalweg gebore met die vermoë om al die klanke in al die tale te kan maak – daai babagebrabbel is ‘n mengsel van klanke uit Chinees, Arabies, Bulgaars, Hindi, Malayalam, Swahili, Zoeloe, Hebreeus, Tagalog, Serbies en nog ‘n paar honderd ander! Omdat die mense rondom die baba egter net sekere van al daardie klanke herhaaldelik maak, leer die baba dan dat daardie die “regte” klanke is om te maak en eindig op met mama, doedoe en gogga. Mettertyd vervaag al die ander klanke en wanneer hierdie baba eendag op die ouderdom van dertig Urdu wil aanleer, moet hy/sy van voor af leer om die ander klanke te maak wat nie in sy eie taal(e) voorkom nie.

So, waarom sou dit voordelig wees om aan ander tale blootgestel te word?

Hier’s my redes:

1. Dit leer hulle verdraagsaamheid. Alle mense is nie dieselfde nie. Hulle lyk nie dieselfde nie en praat ook nie dieselfde nie. Wanneer iemand ‘n (vir hulle) vreemde taal praat, gaan hulle waarskynlik foute maak en ‘n aksent hê. ‘n Kind wat besef dat hy/sy nie al die tale in die wêreld vlot kan praat nie, sal meer begrip hê hiervoor en hopelik nie lag vir die foute nie, eerder help.
2. Dit leer hulle meer van hulle eie taal. Mens onderskei eers wat uniek is aan jou kultuur nadat jy ‘n ander gesien het. Ek het byvoorbeeld nooit besef dat my ma se aartappelslaai besonders is nie, totdat ek ander mense s’n geëet het en dit minder lekker gevind het – maar almal rondom my het gesmul. My norm vir ‘n goeie aartappelslaai is dus duidelik anders as ander s’n, vanweë hoe ek grootgeword het. Ek het dit net nooit geweet nie, totdat ek die ánder probeer het.
   Dieselfde met taal. Mens besef eers dat “g”-klanke besonders is aan Afrikaans (en verwante tale) nadat jy mense teëgekom het wat glad nie die geluid kan maak nie, omdat dit nie in hulle taal voorkom nie. Sesotho gebruik byvoorbeeld nie lidwoorde nie (‘n, die) en daarom vind Sesothosprekendes dit soms moeilik om hierdie woorde reg te gebruik. Baie tale het geen of min verkleinwoorde, waar ons in Afrikaanse enige ou woordjie kan vervorm tot verkleinwoordjie as ons willetjies, of hoe, my lesertjie? En so meer…
3. As hulle ooit ‘n ander taal sal wil of moet aanleer, sal dit makliker wees. Hulle sal verstaan dat die vreemde taal nie aanmekaarpas soos hul eie taal nie, gewoond wees daaraan om te luister vir ander klanke. Dit beteken nie hulle moet alles verstaan wat in die ander tale aangaan nie, maar net die ore oefen. Basies net minder beperk wees tot wat hulle ken en nie alle tale oordeel volgens die een wat hul ken nie.
4. Dis soms nuttig. Om byvoorbeeld te weet dat carne die Italiaanse woord vir vleis is, help wanneer mens leer van karnivore, ook in sommige restaurante. Om te weet alpha is die eerste letter van die Griekse alfabet, help om sin te maak uit “alfabet”, “Alfa en Omega”, “Alfa Centauri”, ens. Soms help dit net om ‘n fliek meer te geniet, wanneer hulle van die klanke herken as die film in ‘n ander land as Amerika of Engeland afspeel!

So, hoe doen mens dit? Begin jy om die kinders elke dag by ‘n ander persoon af te laai vir ‘n taalles? Wel, dit kan lekker wees, maar ook duur, frustrerend en tydrowend. Boonop is jy dan beperk tot vyf, ses of sewe tale. Hier’s ‘n paar dinge wat ons al gedoen, en geniet, het:

• Eerste moet natuurlik wees om mense te leer ken van ander tale, maar dis makliker gesê as gedaan. As almal op jou dorpie Afrikaans praat, sal dit nie help nie. Maar… as jy tóg iemand leer ken wat ‘n ander taal praat, vra hulle net een woord, miskien “hallo” of “hoe gaan dit?” of “dankie” en gebruik daardie een woord elke keer wat jy hulle sien. Miskien kom jul tuinier uit Malawi of die deeltydse skoonmaakster uit Zimbabwe of die bure uit Bulgarye of iemand by die kerk is getroud met ‘n Franse dame! Gebruik daardie geleenthede.
• Kleintyd het ons minstens en maal per week ‘n stukkie film gekyk in ‘n ander taal. Nie ‘n hele twee-uur-lange film nie. Sommer net ‘n 15 minute stukkie uit ‘n (aan ons) baie bekende tekenprent. Of een episode uit ‘n reeks. Dis nogal pret om te sien watter ander taalopsies daar op sommige DVDs is. Dis fassinerend om ‘n bekende tekenprent in Nederlands te kyk. Of selfs ‘n taal te kies wat ‘n ander skrif gebruik, sodat jy nie eens weet watter taal gekies is nie! Laat die kinders ook kies. Omdat ons nie in die week TV gekyk het nie, was selfs TV in ‘n onbekende taal ‘n waardeerde bederf. Na die tyd het ons elkeen een ding probeer noem wat ons opgeval het – die taal klink dalk harder, of sagter, as Afrikaans. Of meer vloeiend. Of dalk klink dit of die stemme die heeltyd kwaad is, maar dis net die taal.
• Soms was dit meer doelbewus – met groot hulp van ander internetgebruikers die hele wêreld oor, danksy YouTube. Tik in “Count to ten in Turkish” of “Arabic alphabet song” of “Colours in Italian” of “Chinese PinYin”. Dis gewoonlik iemand se tuisgemaakte video, maar daar is ook soms gratis snitte uit opvoedkundige programme. Dis groot pret. Noudat die seuns ouer is, het hulle ook soms versoeke.

Sommige dinge onthou hulle na een keer se kyk of luister, ander gaan by die een oor in en die ander uit – maar selfs daarvoor moes dit DEUR die brein gaan!

Tweetaligheid

Ek is Afrikaans. Heeltemal. Meer as honderd persent: grootgeword in Afrikaanse kerk, Afrikaanse dorpe, Afrikaanse skole, super-Afrikaanse familie, alles Afrikaans. Om die waarheid te sê, die dag toe ek vir die heel eerste keer iemand ontmoet wat vrywillig Engels praat (Engels-onnies uitgesluit), was ek reeds twintig jaar oud.

My man is Duits. Hy is wel in Suid-Afrika gebore, maar beide sy ouers kom uit Duitsland. Hy het dus in ‘n Duitse huis grootgeword, Duitse kerk, Duitse vriende, Duitse familie aan alle kante.

Na ons troue het ons in Johannesburg gewoon: Engelse kerk, meestal Engelssprekende vriende, beslis Engels by die werk, Engelse bure. Tydens my swangerskap met ouboet, was dit dus vanselfsprekend dat ons op ‘n dag die gesprek gehad het: watter taal gaan ons kind(ers) praat?

Ewe vanselfsprekend wil ek graag dat hulle Afrikaans praat, manlief dat hulle Duits praat, en boonop besef albei dat Engels nuttig is in die sakewêreld. Maar mense begin ons bangpraat (asof daar nog nie genoeg dinge is om amper-ouers oor bang te praat nie) oor kinders wat deurmekaar raak as hulle meertalig grootword. En, soos meeste amper-ouers, wil ons beslis die regte dinge doen om ons kinders ‘n voorsprong te gee, nie ‘n agterstand nie!

Dus, tyd vir navorsing. Ek het meer gelees oor tale as oor enige ander baba-onderwerp. Alles. Van linguïstiese “Child language acquisition in a natural environment” tot Baba-en-Kleuter se kundiges! Tot ek besluit het: Basta! met al hierdie wedersyds weersprekende akademici – dis ons kind, ons sal besluit.

Ons besluit? Een persoon, een taal. Dis ons gekose benadering – elke mens met wie die kind op gereelde basis in aanraking kom, kan maar ‘n taal praat, solank daardie persoon ALTYD dieselfde taal praat. So, ek praat met hom Afrikaans, altyd. Manlief praat met hom Duits, altyd. In teorie kan elke mens wat hy ken met hom ‘n ander taal praat, solank hulle konsekwent daardie taal praat.

Dit het beteken dat mense soms gedink het ons is onbeskof. Want al was ons in ‘n omgewing waar ander mense nie Afrikaans / Duits magtig is nie, het ons nog steeds net elke ons eie taal met hom gepraat. Daarna soms die kern van die gesprek vertaal vir die mense daarby, maar nooit, ooit met hom Engels gepraat nie. Aan die ander kant het die karwagte, winkelassistente, kassiere, Sondagskoolpersoneel en al die ander mense met wie hy kontak gehad het buitenshuis, ook altyd met hom Engels gepraat.

Net voor kleinboet gebore is, het ons met ouboet (toe pas drie jaar oud), ‘n gesprek gehad, wat soos volg geklink het: Jy weet Mamma praat altyd met jou Mamma se taal, en Pappa praat altyd met jou Pappa se taal? Wel, wanneer jou boetie daar is, gaan ons dieselfde met hom ook doen, maar dan moet jy nou kies watter taal jy met hom gaan praat, Pappa s’n of Mamma s’n, en dan moet jy altyd net daardie taal met hom praat. Nogal ‘n besluit vir ‘n driejarige! Hy het Duits gekies (dis nou die manne-taal) en so is dit nou nog, die broers praat agt jaar later steeds net Duits met mekaar.

Ja, daar was ‘n stadium waar dit dalk gelyk het of hulle bietjie agter is. As ander kinders 50 woorde in Afrikaans ken en hy ken net 40, dan lyk dit stadig. Maar hy ken ook 40 in Duits, en omtrent al 10 in Engels, so dit maak 90!

Seker een van die beste dae is die dag wat jy besef hulle “hét” dit. Met albei van hulle was hulle byna twee, dié wonderlike dag. Die dag wat jy ‘n seuntjie stuur met die woorde “Gaan sê vir Pappa hy moet kom eet.” en dan ver weg die woorde hoor: “Pappa, hmmm…. Pappa, Mamma sagt du muss essen kommen.” Dan dans jy op jou eentjie in die kombuis, wat hy hét dit. Vanself, sonder dat iemand hom moes leer om te vertaal.

Dit beteken dat ons familiegesprekke soms nogal deurmekaar kan klink vir ‘n vreemde, alhoewel ons niks buitengewoons daarin sien nie. Pa se bydraes tot die gesprek is in Duits, Ma s’n in Afrikaans, en die seuns enigeen van die twee, afhangend of hul op Ma, Pa of boetie reageer! Wanneer dit boonop ‘n Bybel-gesprek is, is al drie die manne se Bybelaanhalings boonop in Engels! Ons kom dit nie eens meer agter nie.

Daar was dae wat hy die verkeerde taal met die verkeerde persoon begin praat, en geantwoord word met “Ekskuus?” of “Entschuldigen?” en dan oorslaan na die ‘regte’ taal. Die punt is, soms was dit bietjie meer moeite om streng te bly met die een persoon, een taal beleid. Ons was nog nooit spyt dat ons daardie besluit geneem het nie!